Mặc dù đã bị phạt nhưng Báo Tuổi Trẻ vẫn không có dấu hiệu hối cải, vẫn tiếp tục thực hiện chiêu trò lộng ngôn chống phá, thách thức pháp luật. Lợi dụng đình bản Tuổi Trẻ Online để tấn công hệ thống quản lý báo chí của Việt Nam.
Chiều tối ngày 16/07/2018, Bộ Thông tin – Truyền thông đã ra quyết định xử phạt báo Tuổi Trẻ 220 triệu VNĐ, và đình bản phiên bản online của báo này trong 3 tháng. Theo quyết định xử phạt, thì báo Tuổi trẻ Online đã có hành vi “thông tin sai sự thật gây hậu quả nghiêm trọng” trong bài “Chủ tịch nước đồng ý cần ban hành Luật Biểu tình”, đăng ngày 19/6/2018; và “thông tin gây mất đoàn kết dân tộc” trong phần bình luận của bài viết “Sao trong quy hoạch chưa thấy cao tốc cho miền Tây?”, đăng ngày 26/5/2017. Cụ thể, trong bài viết thứ nhất, báo Tuổi Trẻ đưa tin rằng Chủ tịch nước Trần Đại Quang đã đồng ý rằng cần ban hành Luật Biểu tình trong một cuộc tiếp xúc cử tri TP.HCM, trong khi thực ra ông Quang không nói như vậy. Trong phần bình luận của bài viết thứ hai, một độc giả đã viết rằng “Bắc kỳ cai trị Nam kỳ mà!” nhưng đoạn này đã không bị xóa.
Ngay sau khi bị đình bản, trang Facebook của báo Tuổi Trẻ Online đã đăng một khung avatar có dòng chữ “Tuổi Trẻ Online – Niềm tin của bạn!”. Các phóng viên Tuổi Trẻ Online đồng loạt dùng khung avatar này, tạo thành phong trào được một bộ phận cộng đồng mạng hưởng ứng. Đồng thời, báo Tuổi Trẻ Online cũng tiếp tục hoạt động trên trang Facebook của họ, như một cách thách thức chế tài pháp luật dành cho mình.
Ngay hôm sau, một loạt cựu phóng viên báo chí, giới zân chủ mạng đã lập tức khai thác chủ đề này để tuyên truyền chính trị công kích hình phạt này trên mạng xã hội. Một mặt, họ tuyên truyền rằng trong hệ thống báo chí của Việt Nam “không có tự do ngôn luận”, khi tìm cách biến báo chí thành “công cụ truyền thông” của Đảng và Nhà nước. Mặt khác, họ kêu gọi chuyển sang mô hình quản lý báo chí của Mỹ, trong đó không có bất cứ cơ quan nhà nước nào cấp thẻ nhà báo, cấp giấy phép hoạt động cho các cơ quan truyền thông, xử phát hành chính các cơ quan truyền thông; và báo chí chỉ bị chế tài nếu bị kiện ra tòa án. Tiêu biểu như các ông Nguyễn Bảo Trung, cựu phóng viên báo Thanh Niên, Trương Huy San (cựu phóng viên báo Tuổi Trẻ), Đặng Tâm Chánh (cựu Tổng Biên tập báo Sài Gòn Tiếp thị)… viết rằng vì báo Tuổi Trẻ tự kinh doanh để duy trì hoạt động của mình, chứ không lệ thuộc vào ngân sách của Nhà nước, Nhà nước nên “đối xử với Tuổi Trẻ” “như một doanh nghiệp”, thay vì “như một công cụ truyền thông”, đòi áp dụng mô hình quản lý báo chí phương Tây, lên án Nhà nước vi phạm quyền tự do báo chí; và vi phạm quyền làm việc để mưu sinh của các phóng viên… RFA, Luật Khoa tạp chí, hay Nguyễn Quang A và các diễn đàn Bauxite Việt Nam… để đồng thanh lên án việc tạm đình bản báo Tuổi Trẻ Online cho thấy chế độ của Việt Nam “là chế độ độc tài, độc đảng”, “có tham vọng khống chế tự do ngôn luận”, “chỉ coi báo chí là công cụ để phục vụ chế độ” , ca ngợi mô hình quản lý báo chí ở Mỹ, trong đó không có bất cứ cơ quan nhà nước nào cấp thẻ nhà báo, cấp giấy phép hoạt động cho các cơ quan truyền thông, xử phạt hành chính các cơ quan truyền thông; và báo chí chỉ bị chế tài nếu bị kiện ra tòa án. Thậm chí ông Nguyễn Quang A và giới zân chủ mạng tập trung bày tỏ họ “không tin” báo Tuổi Trẻ trích dẫn sai lời Chủ tịch nước Trần Đại Quang, lấy đó làm cơ sở để mổ xẻ, vu cáo chế độ “độc tài”, “bóp nghẹt tự do báo chí”, khích lệ giới phóng viên, báo chí đừng làm “cừu”, “hèn nhát” nữa…
Tuy chưa có đoạn băng bóc tách diễn biến buổi tiếp xúc cử tri của Chủ tịch nước, nhưng rõ ràng buổi tiếp xúc này có ghi âm, ghi hình đầy đủ, nếu Bộ 4T xử không đúng mà Tuổi trẻ chấp nhận hình phạt, không dám o e, kiện cáo hay phản đối. Thực tế chính nguồn tin đầu tiên là các phóng viên báo Tuổi Trẻ thông tin cho RFA ngày 16/7/2018 thừa nhận: “Phóng viên sai, trích ẩu. Biên tập viên thông qua không kiểm tra lại. Tuổi Trẻ Online sai rồi bị phạt là đúng. Đó chỉ là đề nghị của cử tri.”. Nguồn tin thứ hai là ông Nguyễn Bảo Trung, cựu phóng viên báo Thanh Niên, Ngày 17/07, Trung viết trên Facebook cá nhân rằng theo ông tìm hiểu, thì “ông Trần Đại Quang không nói cần có luật biểu tình như báo Tuổi Trẻ đã dẫn trong bài viết. Đó là ý kiến của một cử tri nhưng không hiểu sao phóng viên lại “gắn” cho ông Chủ tịch nước”. Vì Nguyễn Bảo Trung đã chuyển thành một cây bút “lề trái”, ông không có nhiều động cơ để nói dối trong vụ này.
Như vậy, từng ấy cơ sở đủ để khẳng định báo Tuổi Trẻ Online đã đưa tin sai sự thật, chứ không bị “vu cáo” như nhiều nhân vật khoác áo đấu tranh dân chủ đang la lối, bịa đặt trắng trợn.
Trong vụ việc này, báo Tuổi Trẻ Online đã có hành vi “Thông tin sai sự thật, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức, danh dự, nhân phẩm của cá nhân” – bị nghiêm cấm theo Khoản 8 Điều 9 của Luật Báo chí 2016. Do đó, báo này xứng đáng bị kỷ luật bằng hình thức đình bản tạm thời và phạt tiền, theo quy định tại Khoản 2 Điều 59 của Luật Báo chí 2016. Như vậy, khi Bộ Thông tin – Truyền thông tạm đình bản báo Tuổi Trẻ Online, Bộ đang làm luật. Cựu nhà báo Đặng Tâm Chánh không nên nói rằng Nhà nước “không có quyền” đình bản báo chí sai phạm, trừ phi ông phủ nhận luật pháp Việt Nam.
Vậy khi xử phạt báo Tuổi Trẻ Online, chính phủ có vi phạm quyền tự do ngôn luận của công dân hay không? Chúng tôi cho là không, vì quyền tự do ngôn luận không bao gồm quyền đưa tin sai sự thật. Ở một số nước áp dụng mô hình đa đảng, hành vi đưa tin sai sự thật còn bị nghiêm trị hơn ở Việt Nam. Chẳng hạn, ngày 02/04/2018, Nghị viện Malaysia đã ban hành “Đạo luật Chống Tin Giả”, theo đó bất cứ ai làm ra hoặc chia sẻ thông tin sai sự thật trên Internet sẽ bị xem là phạm luật hình sự, với mức án tù lên đến 6 năm, và mức tiền phạt lên đến 128 nghìn dollar Mỹ. Ở Đức, hành vi đăng tải lên báo chí hoặc Internet các nội dung sai sự thật, phỉ báng Tổng thống, phỉ báng Nhà nước, phỉ báng tôn giáo, các nội dung có tác động phá hoại trật tự công cộng, kích động hận thù… đều bị xem là phạm tội hình sự. Ngày 30/06/2017, Đức đã ban hành “Đạo luật Chế tài Mạng”, cho phép chính phủ Đức yêu cầu các mạng xã hội gỡ bỏ những nội dung trái luật vừa nêu, nếu không muốn phải nộp khoản tiền phạt lên đến 50 triệu Euro. Như vậy, các phóng viên, biên tập viên chịu trách nhiệm về vụ đưa tin sai của báo Tuổi Trẻ có thể còn phải chịu mức phạt lớn hơn nếu họ sống ở Malaysia và Đức.
Tiếp theo xin bàn về lời đề nghị áp dụng mô hình quản lý báo chí ở Mỹ, trong đó không có bất cứ cơ quan nhà nước nào cấp thẻ nhà báo, cấp giấy phép hoạt động cho các cơ quan truyền thông, xử phạt hành chính các cơ quan truyền thông; và báo chí chỉ bị chế tài nếu bị kiện ra tòa án. Theo chúng tôi được biết, thì mô hình này đã hoạt động một cách khá hiệu quả ở Mỹ từ sau Thế chiến II đến nay. Tuy nhiên, có 3 lý do khiến chúng tôi tin rằng mô hình này chưa phù hợp với điều kiện hiện nay ở Việt Nam.
Thứ nhất, để đạt được mức độ phát triển như hiện nay, nền báo chí tự do của Mỹ đã phải trải qua 230 năm liên tục phạm sai lầm. Chẳng hạn, từ ngày lập quốc đến năm 1830, báo chí Mỹ thường chia thành các đảng phái chính trị để công kích nhau, không khác các báo “lề phải” và “lề trái” của Việt Nam đang công kích nhau trên Internet. Từ năm 1872 đến năm 1920, khi Mỹ trải qua giai đoạn công nghiệp hóa, báo chí trở thành một nền công nghiệp béo bở, và nhà báo trở thành nô lệ của đồng tiền. Trong giai đoạn này, báo chí Mỹ thường câu khách bằng các tin giật gân, lá cải, vi phạm quyền riêng tư, giả khoa học. Khoảng giữa giai đoạn này, trùm truyền thông William Raldolph Hearst đã dùng các bản tin sai sự thật, phóng đại sự thật hoặc mang tính tuyên truyền một chiều để kích động dân Mỹ, góp phần làm bùng nổ chiến tranh giữa Mỹ và Tây Ban Nha. Từ năm 1920 đến năm 1945, các tập đoàn lớn bắt đầu mua lại các tòa soạn, khiến báo chí Mỹ được điều hành bởi các doanh nghiệp thay vì các nhà báo. Cuối năm 1920, 1/4 số tờ báo ở Mỹ nằm trong tay 6 doanh nghiệp. Như vậy, trong khoảng 160 năm, mô hình quản lý báo chí của Mỹ đã không thoát khỏi những vấn đề mà mô hình Việt Nam đang mắc phải.
Trong 160 năm đó, nền “báo chí tự do” của Mỹ đã tự rút kinh nghiệm, tự điều chỉnh để dần hoàn thiện, như Luật khoa Tạp chí đề cập. Nhưng họ làm được vậy vì Mỹ là một nước lớn, đất rộng, nằm tách biệt với thế giới. Nếu Mỹ cũng là một nước nhỏ, đất chật người đông, lại nằm trong một khu vực mà các cường quốc đang tranh chấp như Việt Nam, thì mọi trùm truyền thông Hearst đều có thể gây ra chiến tranh và hỗn loạn trong nội địa, khiến đất nước sụp đổ và nền báo chí thụt lùi. Vì vậy, trong điều kiện hiện nay của Việt Nam, nhà nước quản lý báo chí là điều cần thiết.
Hiện nay, nhiều quốc gia Đông Nam Á khác cũng đang áp dụng quản lý nhà nước đối với báo chí. Chẳng hạn, Indonesia kiểm duyệt báo chí để tránh các xung đột tôn giáo và sắc tộc, Malaysia kiểm duyệt báo chí để bảo vệ bản sắc Hồi giáo trước các ảnh hưởng từ phương Tây, Singapore vừa kiểm duyệt báo chí, vừa buộc các báo phải đăng quan điểm của chính quyền bên cạnh quan điểm riêng của mình. Qua đó, có thể thấy mỗi quốc gia cần xây dựng hệ thống quản lý báo chí riêng, phù hợp với điều kiện của mình, thay vì bắt chước Mỹ một cách mù quáng.
Nhiều người cho rằng báo Tuổi Trẻ rất mạnh về tinh thần tự chủ và tinh thần chống tiêu cực. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, phóng viên Tuổi Trẻ thường xuyên đưa tin không đầy đủ, tin sai sự thật mỗi lần bắt được dấu hiệu tiêu cực trong các chính sách của Nhà nước. Chúng tôi mong báo Tuổi Trẻ biết kiềm chế dục vọng chính trị, để tuân thủ tốt các nguyên tắc nghề nghiệp của mình. Không thể lau sạch nhà bằng một cái giẻ bẩn, và không thể chống tiêu cực trong xã hội bằng những bản tin chất lượng thấp.
